ภูมิศาสตร์ : เทือกเขาแดนลาวทอดตัวแนวยาวเหยียดเป็นแนวเหนือจดใต้ คนทั่วไปทราบดีว่าเทือกเขานี้ใช้เป็นเส้นพรหมแดนแบ่งเขตระหว่าง รัฐฉาน สหภาพเมียนม่าร์กับเชียงรายราชอาณาจักรไทยบริเวณตอนเหนือ ตอนบนของภูเขาเรียกว่า ดอยนางนอน เป็นที่ตั้งของพระธาตุดอยตุงอันเป็นปูชนียสถานสำคัญของภูมิภาคนี้ อีกทั้งเป็นที่ประทับของสมเด็จย่า แม่ฟ้าหลวงของปวงชนชาวไทย สำหรับเทือกเขาดอยนางนอนนี้ มีจุดสูงสุดคือ ผาช้างมูบ ซึ่งมีความสูงจากน้ำทะเลประมาณ 830 เมตร

ที่ตั้งถิ่นฐานบ้านเรือน
ในบริเวณที่ราบเชิงดอยนางนอนอันเป็นที่ตั้งของอำเภอแม่สาย มีความสูงจากระดับน้ำทะเลเฉลี่ยประมาณ 400 เมตร มีลำน้ำสายไหลผ่านตอนบน และเป็นพรหมแดนกั้นระหว่างอำเภอแม่สายกับจังหวัดท่าขี้เหล็กสหภาพเมียนมาร์ สภาพพื้นที่ทั่วไปของดอยนางนอนเป็นภูเขาหินปูน ซึ่งมีถ้ำอยู่หลายแห่ง ดังนั้นพื้นที่ทางตะวันตกจึงเป็นที่สูงและลาดลงไปทางตะวันออกเป็นพื้นที่การเกษตร ไปจนจรดเขตอำเภอเชียงแสน ส่วนทางทิศใต้เป็นที่ราบติดกับอำเภอแม่จันและอำเภอแม่ฟ้าหลวง

การเดินทาง
การเดินทางจากกรุงเทพฯไปเที่ยวเชียงรายโดยทางรถยนต์ แม้จะมีระยะทางไกล แต่มีเส้นทางหลวงให้เลือกเดินทางโดยสะดวก 3 เส้นทางได้แก่

1. เส้นทางนครสวรรค์-ลำปาง-พะเยา-เชียงราย จากรังสิตมาตามถนนพหลโยธิน (ทางหลวงหมายเลข1) ผ่านประตูน้ำพระอินทร์ แล้วแยกเข้าทางหลวงหมายเลข 32 ที่ อ.วังน้อย จากนั้นมุ่งตรงผ่าน จ.อยุธยา สิงห์บุรี ชัยนาท แล้วเข้าสู่ ถ.พหลโยธิน อีกครั้งที่ จ.อุทัยธานีผ่านจ.นครสวรรค์ กำแพงเพชร ตาก เข้าสู่จ.ลำปาง แล้วตรงไปทางจ.พะเยา จนเข้าสู่เชียงราย รวมระยะทางจากกรุเทพฯจนถึงตัวเมืองเชียงรายประมาณ 830 กม.ใช้เวลาเดินทางประมาณ 9 ชม.
2. เส้นทางนครสวรรค์-ลำปาง-เชียงใหม่-เชียงราย ใช้เส้นเดียวกับเส้นทางที่ 1 จนไปถึง จ.ลำปาง จึงเปลี่ยนไปใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 11 (ลำปาง-เชียงใหม่) ผ่านไปยังจ. ลำพูน แล้วเข้าสู่จ.เชียงใหม่ แล้วใช้ทางหลวงหมายเลข 118 (เชียงใหม่-เชียงราย) ผ่านดอยสะเก็ด แม่ขะจาน เวียงป่าเป้า เข้าสู่เชียงราย รวมระยะทางประมาณ 900 กม.
3. เส้นทางนครสวรรค์-พิษณุโลก-แพร่-เชียงราย ใช้เส้นทางเดียวกับเส้นทางที่ 1 เมื่อไปถึง จ. นครสวรรค์ ให้แยกขวามือไปตามทางหลวงหมายเลข 117 (นครสวรรค์-พิษณุโลก) จากนั้นจึงใช้ทางหลวงหมายเลข11(พิษณุโลก-เด่นชัย) จาก จ.พิษณุโลก ผ่าน จ.อุตรดิตถ์ จนถึงอ.เด่นชัย ให้เลี้ยวไปทางจ.แพร่ตามทางหลวงหมายเลข 101 (แพร่-น่าน) จนถึง อ.ร้องกวาง เลี้ยวซ้ายไปตามทางหลวงหมายเลข 103 ซึ่งตรงไปจบกับถ.พหลโยธินที่อ. งาว เข้าสู่ จ.พะเยา แล้วตรงต่อไปจนถึงเชียงรายระยะโดยรวมประมาณ 804 กม.

การเดินทางสู่จังหวัดเชียงรายสามารถเดินทางได้ทั้งทางบกและทางอากาศ ซึ่งอยู่ห่างจากกรุงเทพมหานครขึ้นไปทางเหนือประมาณ 785 กิโลเมตร หากเดินทางโดยรถยนต์ใช้เส้นทางถนนพลโยธิน ทางรถไฟจากสถานีหัวลำโพง กรุงเทพมหานคร แล้วลงที่เชียงใหม่ ต่อรถยนต์ไปเชียงราย 180 กิโลเมตร และการเดินทางโดยเครื่องบินสะดวกใช้เวลาเพียงชั่วโมงเศษ ๆ

ไปเที่ยวโดยรถโดยสาร รถไฟ และเครื่องบิน
ผู้ไม่มีรถยนต์สามารถขึ้นรถโดยสารประจำทางซึ่งมีไปถึงเชียงรายโดยตรงและจอดที่เชียงใหม่ก่อนทางรถไฟจากสถานีหัวลำโพง กรุงเทพมหานคร แล้วลงที่เชียงใหม่ ต่อรถยนต์ไปเชียงราย 180 กิโลเมตร และการเดินทางโดยเครื่องบินสะดวกที่สุดใช้เวลาเพียงชั่วโมงเศษๆ โดยมีทั้งเที่ยวบินไปถึงเชียงรายโดยตรงและแวะจอดที่เชียงใหม่ก่อน ซึ่งจ.เชียงรายห่างจากกรุงเทพฯอยู่ห่างจากกรุงเทพมหานครขึ้นไปทางเหนือประมาณ 785 กิโลเมตรจากตัวเมืองเชียงราย ตามทางหลวงหมายเลข 10 (สายเชียงราย – แม่สาย ) ประมาณ 48 กิโลเมตรแยกซ้ายเข้าดอยตุงที่หลักกิโลเมตรที่ 871 – 872 ตรงข้ามตู้ยามห้วยไคร้ (สายเก่า) ตามทางหลวงหมายเลข 1149 เส้นทางไปสู่สถานที่ท่องเที่ยวบนดอยตุง สามารถเดินทางเป็นวงรอบสู่อำเภอแม่สายได้ เป็นทางลาดยางขึ้นเขาคดเคี้ยว ลัดเลาะไปตามภูมิประเทศที่สวยงาม เส้นทางสู่ดอยตุงนี้ นอกจากจะชมความสวยงามของทิวทัศน์แล้ว ยังเป็นเส้นทางที่มีความสะดวกและมีความปลอดภัยสูงอีกด้วย

นอกจากนี้ สามารถเดินทางจากดอยแม่สะลองสู่ดอยตุงได้ โดยกลับลงจากดอยแม่สะลองถึงบ้านป่าเมี้ยงใกล้กับศูนย์สงเคราะห์ชาวเขา แยกซ้ายเข้ามาตามทางลาดยาง ทะลุถึงที่ว่าการอำเภอแม่ฟ้าหลวงบรรจบกับเส้นทางดอยตุง (สายเก่า) ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตร

อำเภอแม่สาย เป็นอำเภอที่อยู่สุดยอดแดนสยามติดกับชายแดนประเทศพม่าที่ท่าขี้เหล็ก ห่างจากตัวเมืองเชียงรายขึ้นไปประมาณ 62 กิโลเมตร นักท่องเที่ยวที่มาเมืองเชียงรายมักจะมาเที่ยวที่แม่สาย ข้ามไปประเทศพม่าตรงท่าขี้เหล็กเพื่อหาซื้อสินค้าราคาถูกและแปลกตา นอกจากนี้ยังมีแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจอีก เช่น พระธาตุดอยเวา ซึ่งตั้งอยู่บนดอยริมฝั่งน้ำแม่สาย เป็นเจดีย์ที่บรรจุพระเกศธาตุ และเป็นจุดชมวิวที่สามารถมองเห็นทิวทัศน์ของอำเภอแม่สายและท่าขี้เหล็กของพม่าได้อย่างชัดเจนและนักท่องเที่ยวที่มีโอกาสมาเที่ยวในฤดูหนาวอาจได้เที่ยวชมการจำหน่ายสตรอเบอรีปลอดสารเคมีที่อยู่บริเวณถนนแถวอำเภอแม่สายได้

ตำนานเรื่องแรก

เรื่องตำนานดอยนางนอนนี้ เล่ากันว่านานมาแล้ว ณ เมืองเชียงรุ้ง สิบสองปันนา มีเจ้าหญิงองค์หนึ่งมีพระรูปงดงามเป็นที่ยิ่ง ได้แอบรักกับชายเลี้ยงม้าในวัง จึงหนีตามกันมาถึงที่ราบใกล้แม่น้ำโขง เมื่อเดินทางไปถึงที่นั่น เจ้าหญิงก็ทรงครรภ์ได้หลายเดือนแล้ว จึงเสด็จต่อไปไม่ไหว บอกพระสวามีว่าจะประทับรออยู่ที่นั่น สวามีก็บอกว่าจะไปหาอาหารมาให้ อย่าไปไหนนะ ชายหนุ่มก็ไปแล้วไปลับไม่กลับมาเสียที มาได้ข่าวอีกที ปรากฏว่าถูกฆ่าโดยทหารของพระราชบิดาเจ้าหญิงที่สะกดรอยตามมานั่นเอง ด้วยความเสียใจนางจึงใช้ปิ่นปักผม แทงพระเศียรของพระองค์จนเลือดไหลออกมาเป็นสาย กลายเป็นแม่น้ำแม่สายในทุกวันนี้และพระวรกายของพระองค์ที่นอนเหยียดยาวจากทิศใต้จรดทิศเหนือ ก็กลายเป็นดอยนางนอนจนทุกวันนี้ โดยส่วนของพระอุทร(ท้อง)ก็เป็นดอยตุง

ทางไปอำเภอแม่จัน มีขุนเขาทอดตัวคล้ายผู้หญิงนอนเหยียดยาว เรียกว่า ดอยนางนอน เดิมชื่อ ดอยตายสะหรือดอยสามเส้า ซึ่งเกี่ยวกันกับตำนานลาวจก เทวบุตรอย่างแนบแน่น ดอยส่วนที่ศีรษะเรียกว่า ดอยจ้อง หรือดอยจิกจ้อง (เดิมเรียกดอยนี้ว่า ดอยท่าหรือดอยต้า) เป็นดอยของลูกชายปู่เจ้าลาวจกที่รอคอยพ่อ ดอยลูกถัดมาเรียกว่า ดอยย่าเฒ่า ซึ่งเป็นภรรยาของปู่เจ้าลาวจก ส่วนดอยอีกลูกหนึ่งคือ ดอยดินแดง หรือดอยปู่เจ้าลาวจก หรือเป็นที่รู้จักกันดีในนามของ ดอยตุง

เชื่อกันว่า ดอยทั้ง ๓ นี้เป็นที่อยู่อาศัยเดิมของลาวจักราช ผู้เป็นต้นวงศ์ของพญามังราย ก่อนที่จะเคลื่อนย้ายมาสร้างเมืองหิรัญนครเงินยาง เหนือดอยดินแดงเป็นที่ประดิษฐานพระธาตุดอยตุง อันถือเป็นปฐมธาตุแห่งแรกของภาคเหนือ

ตำนานเรื่องที่สอง.....เล่าโดยลุงปัน
จักกล่าวขานตำนานดอยนางนอน ความเดิมมีอยู่ว่า มีพญาครุฑตัวหนึ่งได้ลักพาเอาพญานาค มาซุกซ่อนนอนอยู่บนดอยแห่งนี้ คือนามว่า ดอยนางนอน ฝ่ายพญานาคก็ค้นหาลูกสาวจนทั่วเมืองบาดาลก็หาพบไม่ จึงดำดอนชอนป่าแหวกแผ่นดิน โผล่ขึ้นมา ณ ถ้ำหลวง แล้วพบลูกสาวบริเวณ ขุนน้ำนางนอน พญานาคได้ขอลูกสาวคืน ส่วนพญาครุฑ ได้ขอเงินทองเป็นของแลกเปลี่ยน พญานาคก็ยอมกลับไปเอาเงิน เอาทอง พร้อมบริวารมาอาศัยอยู่บริเวณ หนองละกา หรือที่ชาวบ้าน หนองตานาค นอกจากนั้น พญานาคยังได้สร้างเจดีย์ เป็นอนุสรณ์ ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า พระธาตุจอมนาคยังทุกวันนี้ ส่วนเงินทองที่เหลือ พญาครุฑเอาเก็บไว้ ในถ้ำทรายทอง นั้นเอง พญานาคพาลูกสาวกลับเมืองบาดาล ส่วนพญาครุฑได้ เสียชีวิตบนดอยตุง กลายเป็นผารูปรุ้งอยู่ทางทิศตะวันออก ของพระธาตุดอยตุง


สถานที่ท่องเที่ยว
- พระธาตุดอยตุง
- ดอยช้างมูบ
- สวนแม่ฟ้าหลวง
- พระตำหนักดอยตุง
- สวนรุกขชาติแม่ฟ้าหลวง
- หอพระราชประวัติ
- จุดชมวิวดอยนางนอน
- ถ้ำเสาหินพญานาค
- ถ้ำปุ่ม - ถ้ำปลา
- ถ้ำหลวงนางนอน
- ขุนน้ำนางนอน